معرفی و مبارزه با نماتد پسته

نماتد چیست؟

نماتدها به گروهی از جانوران پرسلولی و کرمی یا نخی شکل گفته می‌شود که دارای ساختمان غیر بندبند هستند و در یک یا دو انتها ممکن است باریکتر شده باشند. نماتدها از بی‌مهرگان هستند و در یک انتهای بدن سر و در انتهای دیگر دم قرار دارد.

نماتد ها باعث خسارات زیادی در محصولات زراعی و باقی می شوند و معمولا کشاورزان قادر به شناسایی آن ها نیستد.

نماتد ها بسیار کوچک اند و معمولا با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند و مبارزه با آنها دشوار است.

نماتدها فاقد دستگاه گردش خون و تنفس هستند و اکسیژن لازم برای تنفس خود را از طریق نفوذ به دیواره بدن بدست می‌آورند.

نماتدهای انگل گیاهی بصورت خارجی و یا داخلی هستند. انگل های خارجی معمولاً در بیرون بافت گیاه قرار دارند و با استایلت خود موادغذایی را از درون بافت گیاه کسب می‌کنند. ولی انگل های داخلی وارد بافت گیاه شده و ممکن است تا ناحیه استوانه مرکزی نیز پیشروی نمایند.

حمله نماتد پسته  به ریشه های درختان پسته باعث عکس العمل گیاه و ایجاد غده هائی بر روی ریشه‌ها می‌شود.
این غده‌های در اندازه‌های متفاوت بوده و نماتد ها در داخل آن‌ها براحتی از مواد غذای سلول‌های مجاور جهت تغذیه استفاده می‌نمایند.

وجود غده روی ریشه می تواند نشانه بیماری نماتد باشد.

گسترش نماتد پسته:

ساده‌ترین طریق انتشار نماتد پسته ، انتقال نهال پسته مبتلا از زمین آلوده به اراضی سالم می‌باشد، ادوات کشاورزی که در مزارع و باغات آلوده بکار گرفته می‌شوند ذران خاک محتوی مراحل زندگی انگل را به نواحی سالم انتقال می‌دهند، آبیاری نیز در امر انتقال نماتد های مولد غده نقش عمده‌ای ایفا کرده و باعث انتشار بیماری از باغات مبتلا به اراضی و درختان سالم می‌گردد.

برای جلوگیری از گسترش نماتد رعایت بهداشت زراعی بسیار توصیه می شود.

ادوات کشاورزی قبل از ورود به مزرعه ضدعفونی شوند و بهتر است نهال ها از مراکز معتبر تهیه شود.

هنگام ورود به مزرعه کفش های خود را ضدعفونی کنید.

بهتر است آب به صورت لوله کشی وارد مزرعه شود نه اینکه به صورت جاری از مزارع دیگر عبور کند و به مزرعه شما برسد.

در مورد عوامل مؤثر در شدت آلودگی به‌طور کلی در خاک‌های سنگین و رسی مشکل نماتد پسته در پسته‌کاری‌ها چندان قابل توجه نیست. لیکن برعکس در خاک‌های سبک و شنی خسارت بیماری شدید و چشمگیر و تعداد غده‌های ناشی از فعالیت نماتد در واحد وزن ریشه فراوان است که باعث پوسیدگی ریشه‌ها و ضعیف شدید گیاه شده و حتی در مواقعی باعث خشک شدن کامل درختان بارده می‌گردد، در این‌گونه موارد دادن خاک رسی به اطراف درختان و سنگین کردن آن جمله مواردی است که به میزان قابل ‌توجهی در بهبود وضعیت خاک و شادابی درختان مؤثر واقع می‌شود.

نماتد های مولد غده ریشه علاوه بر پسته بر روی انواع گیاهان زراعی و باغی و زینتی و مثمر و غیره مثمر و علف‌های هرز مشاهده شده است.
به‌عنوان مثال بر روی درختان میوه نظیر سیب، انگور، انار و بادام درختان غیر مثمر نظیر زبان‌گنجشک، اقاقیا، گیاهان زینتی مثل حسن‌یوسف، اطلسی، بادمجان، فلفل و ریحان؛ دانه‌های روغنی مثل آفتابگردان، گیاهان غده‌ای مثل یونجه؛ گیاهان صنعتی مثل کنف، گیاهان جالیزی مانند خربزه و کدو و بالاخره علف‌های هرز نظیر خرفه، علف شیرو دیده‌ شده است.

در نواحی پسته‌کاری کشت گوجه‌فرنگی و بادمجان در مجاورت خزانه‌های نهال پسته (در صورت آلوده بودن زمین به نماتد) باعث افزایش جمعیت نماتد پسته و نفوذ و انتقال آن‌ها به خزانه و بروز خسارت در نهال‌ها می‌گردد.

ریخت شناسی نماتد پسته:

در نماندهای مولد غده ریشه افراد نر کرمی شکل بوده و طول آن‌ها ۰.۸ تا ۲ میلی‌متر در گونه‌های مختلف این گروه متفاوت می‌باشد و به حالت آزاد در خاک بسر می‌برند لکن افراد ماده پس از گذراندن حالت کرمی اولیه (دوره لاروی یا پورگی) در داخل ریشه با ترشح موادی که موجب تحریک سلول‌های اطراف شده و نهایتاً باعث ایجاد غده روی ریشکها گردیده و در درون آن تغییر شکل داده و نهایتاً انگل ماده به شکل گلابی با انتهای بدن مدور و صیقلی به رنگ سفید شفاف در غده‌های ایجاد به تغذیه خود ادامه می‌دهد، اندازه انگل ماده پس از رشد نهایی به‌ طور معمول ۰.۵ تا ۱ میلی‌متر درازا ۰.۴ تا ۰.۵ میلی‌متر عرض خواهد داشت.

تخم‌های نماتد های مواد غده ریشه به‌صورت بیضی کشیده و بسیار ریز میکروسکپی بوده که طول آن تقریباً ۲ برابر عرض آن می‌باشد.
تخم‌ها اغلب در ماده ژلاتینی پیرامون بخش انتهائی بدن افراد ماده گذارده می‌شود.

پوره‌ها و یا لاروهای نوزادی که تخم خارج می‌شوند به‌طور عموم کرمی شکل بوده بدن آن‌ها شفاف و اندازه آن‌ها به ۰.۳۵ تا ۰.۴۵ میلی‌متر می‌باشد اندازه در گونه‌های مختلف لاروهای این گروه متغیر بوده و بدون استفاده از میکروسکپ و استخراج با روش‌های مخصوص آزمایشگاهی مربوط قابل رؤیت نمی‌باشد.

ضعف درخت پسته بر اثر ابتلا به نماتد

روش‌های مبارزه و کنترل نماتد پسته:

جهت کنترل نماتد های مولد غده ریشه پسته طی سال‌های گذشته نماتدکش‌های متعددی مورد آزمایش قرار گرفته لکن هر یک از این مواد مشکلاتی در پی داشته است که استفاده از آن‌ها را در باغات پسته مانع شده است از جمله اینکه مواد نماتدکش دارای سمیت بسیار زیاد بوده و احتمال خطرات جانی برای مصرف‌کنندگان داشته است.
بعلاوه از نظر قیمت بسیار گران بوده و مصرف آن‌ها مقرون به صرفه نمی‌باشد و اقتصادی نیست، مورد بازدارنده دیگر است که بیشتر نماتدکش‌ها حالت سیستمیک داشته یعنی چنانچه به خاک داده شود از طریق ریشه جذب و در کلیه اندام‌های گیاه من‌جمله برگ و میوه پراکنده می‌گردد و با توجه به سیستم آبیاری باغات پسته که دیربه‌دیر انجام می‌گیرد.
ملاحظه گردیده است مواد نماتدکش که در بهار به درختان داده شده است بقایای آن در موقع برداشت محصول نیز در برگ درختان وجود داشته است روی این اصل استفاده از این قبیل نماتدکش‌ها از حد آزمایشات محدود در باغات پسته فراتر نرفته است.

به‌منظور بررسی پایه‌های پسته که مقاوم به نماتدها مولد غده ریشه باشند پایه‌های مختلف پسته نظیر پسته معمولی، بنه باغی، پسته سرخس، بنه، کسور (چاتلانقوش) و پایه‌های خارجی مانند پالستینا و آتلانتیکا در قالب طرح تحقیقاتی موردبررسی و آزمایشات گوناگون قرارگرفته است و درنتیجه مشخص گردید که پایه بادامی زرندی و بنه کوهی و پس از آن پایه کسور و پسته سرخس (نوع جنگلی) نسبت به پایه‌های اهلی مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند و پسته معمولی در شرایط مساعد از نظر نماتد به این انگل حساس می‌باشد.

ضمناً با بررسی‌های به عمل آمده حساس‌ترین پایه‌ها نسبت به نماتد های مولد غده ریشه پایه بنه باغی است که علیرغم اینکه سریع الرشد بوده و سابقاً توسط باغداران از آن به‌عنوان پایه استفاده می‌شده، لکن با توجه به مطالعات انجام‌گرفته به خاطر حساس بودن به نماتد بهیچوجه قابل توصیه نبوده و باغداران بایستی به‌منظور جلوگیری از ضرر و زیان‌های بعدی استفاده این پایه را منسوخ نمایند.

در سال‌های اخیر نماتدکش جدیدی بنام راگبی توسط بخش گیاه‌پزشکی موسسه تحقیقات پسته مورد آزمایش قرار گرفته که نتیجه حاصله خوشبختانه رضایت‌بخش بوده و با توجه به اینکه این نماتدکش خاصیت سیستمیک ندارد و تأثیر آن به‌صورت تماس و در حوزه انتشار ریشه‌های پسته در خاک می‌باشد و قسمت‌های هوائی درخت نفوذ نمی‌کند لذا می‌توان در اراضی آلوده به‌ویژه نهالستان‌ها کاربرد داشته باشد.

مقدار مصرف این نماتدکش به میزان ۱۰ الی ۱۵ گرم از گرانول ۰.۱۰ آن به ازای هر متر مربع جواب مثبت داده است.
زمان مصرف استفاده از این سم نماتدکش اواخر بهمن و اوایل اسفند قابل توصیه می‌باشد ضمناً هنگام مصرف مقدار موردنیاز سم را پیرامون درختان در منطقه انتشار ریشکها درختان و نهال‌های پسته و در عمق ۱۰ سانتیمتر زیرخاک نموده و پس از خاتمه عملیات اقدام به آبیاری می‌نمایند.
بر اساس تجارب به دست آمده استفاده از کودهای پتاسه در اراضی مبتلا به نماتد پسته ، مقاومت درختان را نسبت به انگل مذکور افزایش می‌دهد.

روش زیر موجب از بین بردن بذور علف های هرز و قارچ های بیماری زا هم می شود. این روش در آمریکا کاربرد فراوانی دارد اما در ایران این روش بیشتر برای مبارزه با نماتدها در گلخانه ها استفاده می شود و در باغات پسته تقریبا کاربردی ندارد.

• آبیاری مکفی، عملیات خاکورزی مناسب و کوددهی بهینه  موجب قوی ماندن درختان و تحمل خسارت ناشی از نماتدها در درختان پسته خواهد شد.
• استفاده از روش شیمیایی: در این روش با استفاده از مواد شیمیایی مانند واپام،کلروپیکرین و متیل بروماید و …نواحی آلوده به نماتدها را پاکسازی می کنند.
• استفاده ازفومیگاسیون یا گازدهی خاک با استفاده از مواد شیمیایی: مانند متیل بروماید تقریبا پرکاربردترین روش مبارزه شیمیایی در باغات پسته است اما باید توجه داشت در مقیاس وسیع هیچگاه مبارزه شیمیایی و فومیگاسیون خاک مقرون به صرفه نیست. علاوه بر هزینه های گزاف مبارزه شیمیایی با نماتدها از طریق تیمار خاک آلوده، اثرات سوء زیست محیطی فراوانی برای اکوسیستم طبیعی باغات پسته دارد. گازدهی و مبارزه شیمیای فقط در مورد نهالستان های پسته قابلیت کاربرد اقتصادی دارد و در ایالات متحده هم مبارزه شیمیایی مبارزه قابل توصیه ای برای نماتدهای خسارتزا در باغات پسته نیست