چروکیدگی قهوه‌ای میوه (روگوز) گوجه فرنگی

بیماری ویروسی چروکیدگی قهوه‌ای میوه (روگوز) گوجه فرنگی

ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه یا روگوز گوجه فرنگی با نام Tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV) یکی از ویروس های نوظهور در چند سال اخیر در گوجه فرنگی و فلفل است، که به عنوان یک تهدید جدی برای کشت گوجه فرنگی و فلفل به شمار می آید.

در صورت آلودگی، محصولات گوجه فرنگی و فلفل خسارت بسیار بالایی را متحمل می شوند. استفاده از اندام تکثیری بیمار و عدم رعایت ضوابط بهداشت گیاهی می تواند به استقرار، همه گیری و انتشار سریع ویروس در گلخانه ها و فضای باز منجر شود. اندام های تکثیری آلوده مانند بذر و نشاء از عوامل پرخطر ورود و انتشار این ویروس در مناطق جدید و غیر آلوده هستند. خطرات مرتبط با این ویروس در ورود به یک منطقه جدید، عمدتاً مربوط به توانایی بقای بالای ویروس و شیوع شدید آن از طریق انتقال مکانیکی توسط کارگران، ابزار و تجهیزات در حین کار با گیاهان بیمار می باشد.

مناطق انتشار

ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی اولین بار در سال ۲۰۱۵ میلادی روی گوجه فرنگی در اردن گزارش شد. سپس در مدت زمانی کوتاهی از ۳۵ کشور در قاره آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا گزارش شد. در سال ۲۰۱۸ از آمریکا (کالیفرنیا و آریزونا)، فلسطین و آلمان و در سال ۲۰۱۹ از مکزیک، چین، ترکیه، ایتالیا، انگلستان، یونان، اسپانیا، هلند، مصر، لهستان، قبرس، جمهوری چک، در سال ۲۰۲۰ از فرانسه، در سال ۲۰۲۱ از بلژیک، مالت، مجارستان، بلغارستان، نروژ، اتریش، استونی، اسلوونی، سوئیس، پرتغال، ازبکستان، عربستان سعودی و ایران گزارش گردید. آلودگی در هر دو محصول گوجه فرنگی و فلفل در بسیاری از این کشورها وجود دارد.

زیست شناسی و انتشار ویروس

ویروس روگوز گوجه فرنگی قابلیت انتقال از طریق بذر، نشاء و انتقال مکانیکی آسان از طریق تماس را دارد. آلودگی ممکن است از طریق زخم های کوچک منتقل شود و سپس وارد جنین شود. تحقیقات نشان داده است که میزان انتقال ویروس از بذر به گیاهچه از ۰/۰۸ تا ۲/۸ درصد متغییر است. حتی با وجود میزان بسیار پایین انتقال از بذر به گیاهچه، سهم یک گیاهچه بیمار در اپیدمی مهم می باشد.

در محل تولید نشاء، ویروس موجود روی پوسته بذر ممکن است در صورت زخمی شدن به ریشه ها منتقل شود. به محض آلودگی، ویروس از طریق آوندهای آبکش آلودگی گسترش یابد.
این ویروس در گلخانه به آسانی گسترش پیدا می کند. ویروس در کل گیاه میزبان به صورت سیستمیک منتشر و کل بافت های میزبان را درگیر می کند. بنابراین گیاه بیمار می تواند منبع آلودگی برای سایر گیاهان باشد. هر چند ناقل حشره ای اختصاصی برای این ویروس شناسایی نشده است با اینحال محققین نشان دادهاند که این ویروس میتواند از طریق زنبورهای گرده افشان حمل و موجب انتقال مکانیکی ویروس به گیاهان سالم گوجه فرنگی در دوره گرده افشانی و متعاقبا باعث گسترش ویروس در گلخانه های گوجه فرنگی شوند.

علائم خسارت روگوز گوجه فرنگی

ویروس روگوز گوجه فرنگی دارای طیف وسیعی از علائم روی گیاه گوجه فرنگی بسته به زمان آلودگی، رقم میزبان، مرحله رشدی میزبان و شرایط محیطی به صورت خفیف، شدید یا حتی بدون علائم می باشد. به طور کلی علائم روی میوه ها به صورت بی رنگی یا تغییر رنگ میوه، لکه های سیاه یا قهوه ای روی میوه، بدشکلی پوست میوه، فرم غیر طبیعی میوه و کاهش اندازه میوه ایجاد می شود. در گلها به صورت پژمردگی گل و در برگ ها به صورت نقوش غیر عادی، از قبیل موزاییک می باشد.

ظهور علائم برگی ابتدا روی برگ انتهایی گیاه و شاخه های جانبی ظاهر می شود. بر روی برگ ها متداولترین علائم، موزائیک همراه با تاول های سبز در برگ های قدیمی می باشد. برگ های جوان نزدیک به راس گیاه علائم لکه های زرد رنگ و بدشکلی برگی را نشان می دهند. گاهی گل ها نیز علائم پژمردگی نشان می دهند.

معمولترین علائم بر روی میوه ها با تغییر رنگ زرد یا سبز، بدشکلی و لکه های قهوه ای متمایل به سیاه (نکروتیک) و کاهش تعداد میوه روی هر شاخه، رسیدن ناهماهنگ میوه های جوان (به طوریکه میوه ها در بعضی قسمت ها قرمز و در قسمت های دیگر سبز رنگ هستند) ظاهر می شوند. شدت روگوز یا چروکیدگی قهوه ای همراه با تغییر رنگ به سبز یا زرد و بدشکلی بستگی به رقم میزبان، زمان آلودگی و شرایط محیطی دارد.
آلودگی طبیعی روی فلفل با علائم میوه هایی با سطوح تاولی و موج دار وجود دارد. میوه هایی که علائم بیماری را نشان دهند، بازار پسندی لازم را نداشته و ارزش اقتصادی ندارند.

اقدامات قرنطینه ای

برای جلوگیری از انتقال بیماری بایستی از نقل و انتقال بذور و نشاء آلوده جلوگیری به عمل آید. واردات بذر و اندام های تکثیری گیاهی بایستی از کشورهای غیر آلوده و کشور مبداء تایید شده باشد صورت پذیرد. استفاده از بذور و نشاء سالم از مهمترین اقدامات پیشگیری از ورود بیماری به منطقه سالم است. بدیهی است بدون رعایت این موارد، بیماری ویروسی چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی در یک منطقه مستقر و به سرعت گسترش خواهد یافت.

روش های مبارزه و کنترل روگوز گوجه فرنگی

همانند سایر ویروس های گیاهی ترکیب شیمیایی و یا ضد ویروسی ویژه ای که بتواند برای گیاهان بیمار استفاده شود وجود ندارد. تنها اقدامی که می توان در جهت مدیریت این بیماری انجام داد روش های پیشگیرانه از قبیل قرنطینه، استفاده از مواد تکثیری اولیه از قبیل بذر و نشاء عاری از آلودگی، معدوم کردن گیاهان آلوده و یا بقایای گیاهی آلوده و رعایت بهداشت به منظور جلوگیری از استقرار آلودگی اولیه و یا گسترش ثانویه آلودگی می باشد.

استفاده از بذور و نشاء عاری از آلودگی

آلودگی اولیه عمدتاً از طریق بذر و نشاء بیمار صورت می گیرد. بنابراین اقدامات ذیل می تواند به حذف چرخه آلودگی کمک کند:
– استفاده از بذور سالم و اجباری شدن انجام تست های سلامت بذور
– نظارت بر مراکز تولید نشاء و تهیه نشاء از منابع مطمئن

رعایت مسائل بهداشت گیاهی

– محدودیت رفت و آمد در گلخانه ها و مزارع، به جز کارگران مربوطه که بایستی مقررات بهداشتی را به طور کامل رعایت کنند.
– بازرسی دقیق و مستمر واحد تولیدی از نظر علائم آلودگی از زمان شروع چرخه کاشت تا برداشت
– شستشوی مرتب دست ها و ضدعفونی وسایل کار در گلخانه و مزارع
– کنترل جابجایی تجهیزات و کارگران بین مزارع و گلخانه ها
– استفاده از البسه یکبار مصرف در هر بار مراجعه به گلخانه یا مزرعه و امحاء البسه پس از خروج از گلخانه یا مزرعه
– حذف بوته های مشکوک به بیماری
– تناوب با یک گیاه غیر میزبان از جمله کدوئیان برای از حذف چرخه آلودگی ناشی از بقایای گیاهی

ریشه کنی

در صورت شناسایی زود هنگام بیماری در یک منطقه، روش ریشه کنی باید مد نظر قرار گیرد. راهکارهای موفقیت آمیز ریشه کنی بیماری در بسیاری از کشورهای اروپایی و ایالات متحده امریکا اجرا گردیده است. ریشه کنی برای محصولات گلخانه ای امکان پذیر است و شامل حذف و امحاء بقایای محصول، بستر های آلی، طناب های حائل، مالچ ها و غیره می باشد. سپس انجام آفتابدهی Soil-solarization برای ضدعفونی کامل قابل توصیه است. پس از آن تناوب با یک گیاه غیر میزبان از جمله کدوئیان برای نابودی چرخه بیماری نیز توصیه می شود.

مقاومت میزبان

در حال حاضر همه منابع مختلف مقاومت موجود در گوجه فرنگی و فلفل، در برابر این ویروس بی اثر بوده اند. لذا تا کنون رقم مقاوم به این ویروس گزارش نشده است.