سوسک شاخدار خرما

سوسک شاخدار خرما (سوسک کرگدنی خرما)

سوسک های کرگدنی یا شاخدار خرما آفت اختصاصی گیاهان خانواده نخیلات می باشند. لاروها و حشرات کامل آنها از دمبرگ، دم خوشه، تنه و مغز گیاه تغذیه می کنند. حملات آنها به نخل باعث شکستن برگ ها، خوشه ها و حتی باعث افتادن درخت می شوند.

نام علمی آین آفت Oryctes elegans می باشد.

حشره کامل سوسک شاخدار خرما

شکل شناسی

طول حشرات کامل از ۳۳-۳۹ میلیمتر متغیر است. حشرات نر و ماده به رنگ قهوه یا تیره مایل به سیاه براق هستند. گاهی به رنگ بلوطی نیز دیده می شوند. ساق پاهای جلویی آفت سه خار درشت دارد. بین خارهای دوم و سوم یک دندانه کوچک قرار گرفته و پایینتر از خار سوم دندانه کوچک دیگری دیده می شود. در وسط سر حشره ماده یک شاخ کوچک دیده می شود که انتهای آن کمی به طرف عقب متمایل است. در صورتی که این شاخ در حشرات نر بلندتر و خمیده تر بوده و رأس آن از کناره جلو سینه اول کمی تجاوز می کند. به همین دلیل سوسک شاخدار و یا کرگدن مانند گفته می شود.

خسارت

لارو های این آفت تمام دوره زندگی خود را در قسمت تاج و تنه درختان خرما می گذراند. لاروها در جهت نشو و نما و ادامه زندگی قاعده ساق های گل دهنده و برگ های خرما را جویده و از شیره نباتی تغذیه می کنند. بر اثر تغذیه لاروها حفره ها و دالان ها متعددی ایجاد می شود. گاهی اوقات دنباله این حفره ها تا قسمت تنه اصلی درخت ادامه می یابد. با ایجاد دالان های متعدد و خروج شیره گیاهی در قسمت تاج درخت خرما محیط مناسبی برای پرورش قارچ ها و باکتری ها فراهم می شود. در نتیجه این خسارت عمر درختان خرما کم می شود و ساقه های گل دهنده شکسته و دیگر نمی توانند میوه های خود را به ثمر برسانند. چنانچه ساقه بتواند به زندگی خود ادامه دهد میوه های خرما چروکیده و نامرغوب می شوند.

گاهی اوقات نیز لاروها به جوانه های انتهایی درختان خرما حمله کرده و از آنها تغذیه نموده و در نتیجه سبب مرگ درختان خرما می شوند. تغذیه حشرات بالغ از ساقه های گل دهنده خوشه و رگبرگ های اصلی در تاج درختان خرما نیز دیده می شود. حداکثر فعالیت لاروهای این آفت در نخلستان ها در ماههای خرداد و تیر به چشم می خورد. نخلستان های جوان که دارای سنین بیشتر بین ۱۰ تا ۱۲ سال هستند، ارقام پاکوتاه از نخلیات قدیمی و و پا بلند بیشتر خسارت می بینند. در ایران خسارت این آفت بین ۵ تا ۲۰ درصد است. حداکثر خسارت آن در مناطق بم و نرماشیر است.

خسارت ناشی از سوسک شاخدار خرما

زیست شناسی

سوسک کرگدنی خرما در سال یک نسل دارد. زمستان گذرانی آن به صورت لاروهای سنین مختلف در دمبرگ های پایینی تاج درخت خرما است.

ظهور سوسک ها تدریجی است و به آب و هوای مناطق بستگی دارد. پس از مساعد شدن هوا که معمولا همزمان با ظهور گل آذین درخت می باشد حشرات کامل فعال می شود. در اوایل بهار از گل آذین های جوان و در ادامه از محور گل آذین و برگ های جوان تغذیه می نمایند. حشرات کامل شب ها به نور چراغ و روشنایی جلب می شوند. سوسک ها پس از خروج از شفیره های بهاری از گرده های گل و برگهای جوان خرما کاملا تغذیه می نمایند.

لاروها به محض خروج شروع به تغذیه از قاعده ساقه و رگبرگ ها و شاخه گل دهنده و مواد نیمه پوسیده تنه خرما می کنند. دوره فعالیت لاروها چندین ماه است و تمام فصل زمستان را به حالت لاروی می گذرانند. لاروها از اوایل تابستان و تا فرا رسیدن محصول خرما حداکثر فعالیت را دارند و در تاج درختان خرما و یا در داخل کنده های نیمه پوسیده کنار آنها می توان سنین مختلف روی آفت را مشاهده نمود. در اسفند ماه و اوایل فروردین لاروها به حالت شفیرگی در می آیند. دوره شفیرگی آفت سه هفته است و در مناطقی که هوا کمی سرد می باشد تا چهار هفته ممکن است به تعویق افتد و سپس حشره بالغ ظاهر می شود.

مبارزه و کنترل سوسک شاخدار خرما

مبارزه مکانیکی و زراعی

۱- در مناطق خرما خیز جنوبی ایران مرسوم است هنگام گرده افشانی خرما  لاروهایی که در تاج درختان خرما قرار دارند از بین ببرید.
۲- انجام هرس زمستانه.
۳- در مناطق مرطوب که آفت می تواند در کنده های پوسیده به زندگی خود ادامه دهد جمع آوری و سوزاندن درختان پوسیده و بریدن نخل توصیه می شود.
۴- رعایت اصول زراعی در نخلستان ها مانند جلوگیری از کاشت فشرده درختان خرما، رعایت اصول آبیاری از نظر جلوگیری از ازدیاد رطوبت تأثیر بسزایی در کاهش و انهدام آفت دارد.

مبارزه شیمیایی

مبارزه شیمیایی با این آفت سخت و پر هزینه است. در مناطقی که در بهار علیه لارو های میوه خوار خرما و زنجره خرما بوسیله سموم فسفره از قبیل دیازینون ۶۰% به نسبت ۱ در هزار و مالاتیون ۶۰% به نسبت ۲ در هزار مبارزه می نمایند. سوسک های بالغ این آفت که در این فصل در حال فعالیت و پرواز هستند نیز از بین می روند. در عین حال، استفاده از طعمه مسموم در تاج درختان خرما توصیه می گردد. برای تهیه طعمه مسموم ابتدا مقدار ۱۰۰ گرم از سم سوین یا فورادان را در ۵ لیتر آب حل نموده و سپس آن را روی ۱۰ کیلوگرم سبوس پاشیده و خوب بهم میزنند تا طعمه مرطوب و یکنواختی بدست آید. از این طعمه در فاصله فروردین تا مهر ماه هر ۱۵ روز یکبار مقداری در هنگام غروب روی تاج و لابلای دمبرگ ها می پاشند.