علف هرز قیاق و راه های مقابله با آن

علف هرز قیاق

قیاق از مهم ترین علف های هرز دائمی و مشکل ساز در مزارع کشاورزی سراسر دنیا است. نام علمی این گیاه Sorghum halepense می باشد که از تیره poaceae یا همان گندمیان است.

در ایران این علف هرز را با نام های مختلفی اعم از قیاق، حلیط، سورگوم وحشی، ذرت گل خوشه ای، جواری، تاغار جواری و قمیش شناخته می شود.

گیاه شناسی

قیاق گیاهی علفی و چند ساله از خانواده گندمیان است که توسط بذر و ساقه های خزنده تکثیر می یابد. این گیاه دارای ساقه زیرزمینی رونده (ریزوم) قوی و قطور است. ساقه های هوایی آن نیز ماشوره ای و مانند بسیاری از گندمیان، توخالی است. ارتفاع این گیاه به ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی متر می رسد.
برگ قیاق باریک و بلند است و طول آن گاهی به ۱۰۰ سانتی متر نیز می رسد در حالی که عرض آن از دو سانتی متر تجاوز نمی کند.
گل آذین این گیاه خوشه ای باز و مخروطی شکل است. سنبله های آن آویزان و به رنگ سبز یا قرمز متمایل به ارغوانی می باشد. بلندی گل آذین از ۱۵ سانتی متر تا ۵۰ سانتی متر متغیر است.

قیاق سنبلچه های مضاعف دارد، یکی از آنها بی پایه و تخم مرغی شکل است و نیم سانتی متر طول دارد. گل های آن هرمافرودیت و گلوم هایش مقعر و بدون نوک و ریشک بوده که با موهای نرمی پوشیده شده است. گلوم تحتانی به ریشکی که طول آن از ۱۰ تا ۱۵ میلی متر تجاوز نمی کند منتهی می شود انتهای دو طرف گلوم تحتانی دندانه دار است. گل های این نوع سنبلچه سه پرچم و یک تخمدان با خامه ای دراز و پر مانند دارد. سنبلچه دیگر باریک و پایه دار بوده و به ساقه گل دهنده متصل می شود، طول آن از ۵ تا ۷ میلی متر تجاوز نمی کند و گلوم هایش مقعر و فاقد ریشک و گل های آن نر و گاهی خنثی است که فقط از یک گلومل تشکیل یافته است.
دانه قیاق نسبتاً درشت، شفاف، نوک تیز و تخم مرغی شکل است. رنگ دانه این گیاه، عنابی مایل به سیاه است که قطر آن نزدیک ۲ تا ۳ میلی متر و طولش به ۴ تا ۵ میلی متر می رسد. قیاق با آنکه به عنوان گیاه علوفه ای شناخته می شود مزاحمت زیادی نیز در مزارع ایجاد می کند و باعث آلوده ساختن محصول می گردد.

پراکنش

قیاق علف هرز بیشتر مزارع آبی به شمار می آید. ریشه های دائمی آن سطحی و نمو آنها بدین ترتیب است که در نزدیکی سطح خاک به جلو می خزد و سپس یک قسمت از آن که به سطح خاک نزدیک می شود، تولید ساقه می کند. در این موقع از زیر محل نمو ساقه ریشه هایی خارج می شود که به عمق زمین فرو می رود.

عملیات کشاورزی باعث پخش ریزوم و انتشار آن در سطح مزرعه می شود. عمل وجین چندان تأثیری در کنترل این علف هرز ندارد. قیاق علف هرزی است قوی که علاوه بر مزارع در کنار جاده ها و آب راه ها رشد کرده و مورد چرای دام قرار می گیرد. این گیاه مانند سایر انواع سورگوم در بعضی شرایط به علت تراکم اسید هیدروسیانیک در برگ هایش سمی است. در عین حال به دلیل قدرت تولیدی زیاد، دارا بودن ارزش غذایی مناسب و دوام کافی ارزش علوفه ای خاصی دارد. در آسیا و منطقه مدیترانه قیاق تنها جنس گونه سورگوم است که به وفور یافت می شود. این علف هرز در استان های ،خوزستان ،تهران ،آذربایجان، قزوین، لرستان، ،اصفهان ،گلستان گیلان و مازندران گزارش شده است. البته ناگفته نماند که این علف هرز در سراسر کشور می تواند وجود داشته باشد.

مبارزه و کنترل قیاق

تناوب زراعی

تناوب زراعی در صورت امکان و شرایط اقلیمی مناسب می تواند شامل کشت دو تا چهار سال یونجه، دو سال پنبه و یک تا دو سال غلات ریز دانه باشد. به جای پنبه می توان از گیاهان زراعی ردیفی نیز استفاده کرد.

استفاده از ارقامی با قدرت رقابت بالا

از گیاهانی استفاده شود که قدرت رقابت بالایی داشته و گسترش ریزوم های علف هرز قیاق را محدود سازد.

چرای دام

چرای دام ها در بیشتر از یک بار و در چندین فصل به مقدار زیادی رشد و گسترش قیاق را کنترل می کند. غازها نیز به طور انتخابی قیاق و دیگر علف های هرز  باریک برگ را مورد استفاده قرار می دهد. البته به این موضوع توجه کنید که چرای دام در مزرعه به گیاه اصلی و هدف شما آسیبی نرساند و باعث تخرب بافت خاک شما نشود.

شخم و جمع آوری ریزوم ها

کنترل مکانیکی قیاق به منظور جلوگیری از تشکیل ریزوم های جدید و طی اولین ماه پس از ظهور اندام های هوایی صورت می گیرد. آزمایشات می دهد وقتی گراس ها به ارتفاع حدود ۳۶ سانتی متر می رسند عملیات شخم و یا قطع آنها بیشترین تأثیر را دارد.
در این ارتباط بهترین نتیجه هنگامی به دست می آید که این عملیات هر چهار تا پنج هفته یک بار تکرار شود. شخم باعث انتقال ریزوم ها به سطح خاک شده و به بدین ترتیب سریعتر خشک و از بین خواهد رفت. چنانچه ریزوم ها به قطعات ۵ سانتی متری خرد شده باشند سریعتر خشک خواهند شد و چنانچه تا ۲۰% وزن اولیه خود خشک شوند به طور کامل توانایی رشد مجدد را از دست می دهند.

کنترل شیمیایی

علف کش های موجود توانایی زیادی برای کنترل قیاق ندارند اما می توان با استفاده از ترکیبات سیستمیک آن را متوقف ساخت. بهترین زمان سمپاشی در اول بهار و در مرحله گلدهی با استفاده از یک علفکش تماسی مثل پاراکوات و استفاده از یک علفکش سیستمیک مثل گلایفوزیت در پایان فصل (زمانی که جهت شیره پرورده به سمت اندام زیرزمینی است) توصیه می شود.

اگر چه مناسب ترین علف کش، نیکوسولفورون است اما در بعضی از مناطق نسبت به این علف کش مقاومت نشان می دهد.

علف کش های سدیم تری کلر استات(TCA) و کلرات سدیم نیز برای زمین های غیر زراعی کاربرد دارد.

از دالپون و آسولام نیز می توان استفاده کرد که به صورت پیش رویشی و به طور انتخابی قیاق را کنترل خواهند کرد. زمانی به کار می روند که ارتفاع گیاه ۲-۲۵ سانتی متر باشند و هنوز به سنبله نرفته باشد.

در نظر داشته باشید برای مبارزه در زمان مناسب سریعتر اقدام شود زیرا اگر در زمان گلدهی با این گیاه مبارزه نشود حداقل ۳ سال برای مبارزه شیمیایی و مکانیکی زمان می برد.

نکته: توجه داشته باشید در زمان استفاده از علف کش های عمومی محصول اصلی شما آسیب نبیند.

منابع:

ابراهیم پور، ف. (۱۳۹۰). علف‌های هرز و کنترل آنها. دانشگاه پیام نور