مقدمه :
در علم شیمی و کشاورزی pH عددی است که میزان اسیدی و یا بازی بودن یک محلول و یا خاک را می توان با آن عدد نشان داد. محدوده ی تغیرات pH بین صفر تا ۱۴ است.
محلولی که pH آن ۰ باشد به شدت اسیدی و محلولی که pH آن ۱۴ باشد به شدت قلیایی است و محلولی که pH آن ۷ باشد کاملا خنثی است یعنی نه اسیدی است و نه قلیایی.
در کشاورزی و باغبانی pH خاک اثر بسیار مهمی در رشد و سلامت گیاه به عهده دارد. در حالی که بیشتر گیاهان در محدوده pH بین ۵/۸ تا ۷/۵ به خوبی رشد می کنند برخی گیاهان در محدوده کمتری رشد بهتری دارند بنا بر این کشاورزان و باغ داران حرفه ای بایستی مدیریت pH خاک را به خوبی بدانند.
نشانگر PH سنج که نشان می دهد این خاک اسیدی است.
خاک های اسیدی :
برای اصلاح خاک های اسیدی، که pH آنها کمتر از حد مطلوب باشد، می توان سنگ آهک (کربنات کلسیم) به آنها اضافه کرد. این ماده طبق واکنش زیر در برابر خاک عکس العمل نشان می دهد و سبب اشباع نسبی کلوئیدها با کلسیم می شود.
چون گاز کربنیک فرار بوده از خاک خارج می شود، واکنش به طرف راست رفته و سبب بالا رفتن درصد اشباع بازی خاک و نهایتا بالا رفتن pH می شود. چنانچه سنگ آهک به مقدار کافی و به طرز صحیحی مصرف و افزودن آن به خاک به فواصل مناسب تکرار شود، می توان pH خاک مزرعه را در حد مطلوبی نگه داشت.
خاک های اسیدی :
خاک های قلیایی را نیز با دادن اسید یا مواد اسیدزا می توان اصلاح نمود و pH آن را به حد کافی تنزل داد و به سطح مطلوب رساند. بدین منظور می توان از اسید سولفوریک یا گوگرد استفاده کرد. اسید سولفوریک خود اسیدی قوی است و افزودن آن به خاک سبب کاهش pH می شود. در مصرف آن باید احتیاطات لازمه را به عمل آورد، زیرا این ماده اسیدی قوی و خطرناک است و قدرت خورندگی و سوزانندگی شدیدی دارد. پاشیدن آن در خاک نیز محتاج به وسایل خاصی است.
به جای اسیدسولفوریک می توان از گوگرد عنصری استفاده کرد. این مبدأ در شرایط مناسب خاک توسط موجودات زنده ریز خاک اکسید شده به اسید سولفوریک تبدیل می شود. مشهورترین باکتری اکسید کنندهی گوگرد Thiobacillus Thiooxidans است که در خاک زندگی می کند و چنانچه جمعیت آن در خاک کم باشد، می توان با افزودن مقداری از خاک حاوی آن به خاک مزرعه مورد نظر به اصطلاح خاک را با این باکتری تلقیح نمود.
مواد اسیدیزای دیگری، نظیر سولفات آلومینیوم، سولفات آهن را نیز می توان برای اسیدی کردن خاک به کار برد. این مواد به علت گرانی فوق العاده در موارد خاصی مانند گلکاری مصرف می شوند.
نکات تکمیلی :
بسیاری از خاک های مناطق جنوبی ایران از موادی تشکیل شده اند که مقدار کربنات کلسیم در آنها به طور طبیعی زیاد است؛ به نحوی که این ماده به صورت ترکیب جامد غیر محلولی در خاک ظاهر می شود. این گونه خاک ها را اصطلاحا خاکهای آهکی می نامند.
طرز شناختن این خاک ها بسیار ساده است و با ریختن چند قطره اسید سرد و رقیقی نظیر اسید کلریدریک و ملاحظه ی جوش زدن آن می توان آنها را تشخیص داد. علت این جوش زدن، واکنش اسید با کربنات کلسیم آزاد موجود در خاک و خروج حباب های گاز کربنیک مطابق واکنش زیر است:
بالا بودن pH خاک و کمبود عناصری نظیر آهن، روی، منگنز، مس، بر و فسفر از مشکلاتی است که در خاک های آهکی با آن مواجه هستیم. مقدار کربنات کلسیم آزاد در خاک های آهکی جنوب ایران معمولا به قدری زیاد است که خنثی کردن کامل آن با مواد اسیدزا عملی نیست و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد.
آزمایش های مختلف بر روی این خاکها و خاک های مشابه آن در سایر نقاط دنیا نشان داده است که مصرف اسیدسولفوریک یا گوگرد می تواند سبب ازدیاد قابلیت استفاده فسفر و برخی از عناصر غذایی ذکر شده در بالا شود. شاید راه حل اقتصادی این موضوع اولا مصرف کودهای شیمیایی مناسب و ثانیا انتخاب و کشت ارقام مناسبی از گیاهان است که قادر به رشد و تولید محصول کافی در چنین خاک هایی باشند.
pHمناسب برای برخی گیاهان
منبع: کتاب کتاب خاکشناسی عمومی پیام نور
دیدگاهتان را بنویسید