کرم خراط (پروانه فری) و روش های کنترل آن

معرفی :

این حشره آفتی بسیار پلی فاز است و از ۷۴ گونه گیاهی تغذیه می کند. تعداد زیادی از درختان میوه و درختان غیر مثمر از جمله سیب، گلابی، به، آلو، گیلاس، گردو، زیتون، انار، انگور، مرکبات و نارون از میزبان های این آفت می باشند. در ضمن خسارت آن روی افرا، بیدمشک، بید، نارون و بلوط نیز گزارش شده است.

نام علمی : zeuzera pyrina

شکل شناسی :

شب پره های ماده با بال های باز در حدود ۵۰-۶۰ میلی متر و نر ها ۳۵-۴۰ میلی متر عرض دارند و در روی بال ها و بدن دارای خال های آبی متمایل به سیاه می باشند. در حشرات ماده فقط قاعده شاخک کمی پرزدار به نظر می رسد ولی در حشرات نر پروش بودن شاخک خیلی مشخص است.

رنگ پروانه های نر و ماده یکی است.

حشره کامل جنس نر پروانه فری

خسارت :

در باغ های سیب نواحی دشت با آب و هوای معتدل گرم و با فصل رویش طولانی این آفت خسارت بیشتری ایجاد می کند و لاروهای متعدد آن روی یک درخت تنومند قادرند در فاصله کوتاهی میزبان خود را از پا در آورند. تغذیه اصلی لاروها(کرم خراط) از چوب شاخه و تنه است که در اثر تغذیه، از خود فضولات نارنجی رنگی بجای می گذارند.

این فضولات در پای درختان مبتلا جمع می شوند که خود یکی از راههای بسیار آسان تشخیص این آفت است. کانال های ایجاد شده توسط این آفت مستقیم و به طول ۳۰-۴۰ سانتی متر است.

در اکثر اوقات پس از حمله این آفت به سیب که میزبان اصلی آن است راه برای حمله سوسکهای پوستخوار و چوبخوار باز می شود و در نتیجه درخت خیلی سریع نابود می گردد.

این آفت زمستان را به صورت لارو در داخل تنه و شاخه های اصلی درختان زندگی سپری می کند. وجود آنها در این قسمت به وسیله توده های قهوه ای از فضولات و خاک اره که از سوراخ روی تنه و سرشاخه بیرون زده اند مشخص می شوند. گاهی از این سوراخ شیره گیاهی نیز خارج می شوند.

در بهار لاروهای زمستانه به دو دسته تقسیم می شوند: آنهایی که در سن آخر لاروی هستند پس از تکمیل تغذیه در داخل دالانی که در تنه درختان ایجاد کرده اند و نزدیک به سوراخ خروجی است تبدیل به شفیره می شوند. در واقع لارو کامل قبل از شفیره شدن سوراخ خروجی را تعبیه می کند. گاهی قسمتی از بدن شفیره از سوراخ خروجی بیرون است.

گروه دوم آنهایی هستند که اندازه کوچکتر داشته و هنوز تغذیه آنها کامل نشده است لذا یکسال دیگر در داخل تنه و سرشاخه ها به خسارت خود ادامه می دهند و در بهار سال بعد شفیره می شوند. اینها لاروهایی هستند که در آخر زمستان یا پاییز سال قبل از تخم خارج شده و فرصت کافی برای تکمیل دوره لاروی نیافته اند. ظهور حشرات کامل تدریجی است و از اوایل خرداد تا اواسط شهریور ماه ادامه دارد.

حشرات ماده معمولا دارای شکم بزرگ و سنگینی هستند و اغلب قادر به پرواز نیستند به همین جهت به سادگی به وسیله پرندگان شکار می شوند ولی حشرات نر سبک و دارای شاخک پروش می باشند و اغلب شبها در اطراف چراغ جمع می شوند.

خسارت ایجاد شده توسط کرم خراط

هر حشره ماده قادر است ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ عدد تخم به طور دسته جمعی بگذارد. تخمها پس از حدود ۷ تا ۲۳ روز باز می شوند و لاروها پس از خروج متوجه سرشاخه ها و قسمت های چوبی نشده درخت می شوند و از محل اتصال دمبرگ وارد شاخه ها می شوند. در این مرحله لاروها چندین بار ممکن است در سطح شاخه ها ظاهر شوند و جای خود را عوض کنند.

سرشاخه هایی که مورد حمله اولیه لاروها قرار می گیرند اغلب خشک می شوند و برگهای خشکیده روی آنها تا زمستان باقی می مانند. به تدریج که رشد می کنند محل خود را عوض کرده متوجه قسمتهای کلفت تر و چوبی تنه می شوند و بدین ترتیب حتى تنه های به قطر ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر را هم آلوده می کنند. این حشره هر یک یا دو سال یک نسل ایجاد می کند.

کرم خراط در حال خسارت زدن

روش های کنترل :

زراعی :

درختان گردو خسارت این آفت را به خوبی تحمل می کنند و از پناهگاه های مهم و مراکز آلودگی باغ های میوه برای این آفت به شمار می روند.(گردو میزبان زیادی از کرم خراط است) لذا در کشت و کار درخت گردو در باغ های سیب و حفاظت آنها از هجوم کرم خراط باید توجه بسیار نمود. با هرس سرشاخه های تازه آلوده شده که حاوی لارو آفت هستند می توان تا حدی از خسارت این آفت کاست.

مکانیکی :

کشتن لاروها در داخل دالان به وسیله مفتول و غیره

دشمنان طبیعی :

از نظر عوامل طبیعی کنترل کننده، پرندگان به خصوص دارکوب از دشمنان طبیعی مؤثر این آفت می باشد و در حفاظت و حمایت آنها باید نهایت کوشش به عمل آید. مورچه ها به فراوانی از تخمهای این آفت تغذیه می کنند. چندین گونه از زنبورهای مختلف وجود دارد که پارازیت مراحل لارو و شفیره این آفت هستند.

شیمیایی :

استفاده از سم اتریمفوس متیل به نسبت ۲ در هزار تلفات معادل ۹۰ درصد روی آفت وارد می کند. همچنین استفاده از خمیرهای سمی نظیر آنتی تارلو می تواند تلفات ۱۰۰ درصد روی جمعیت آفت ایجاد کند. استفاده از خمیرها به این صورت است که مقداری از خمیر را در داخل دالان فعال (که به وسیله خارج شدن فضولات شناخته می شود) وارد نموده و سوراخ خروجی آن را با گل یا چسب باغبانی مسدود می کنند. گاز سمی حاصل از این خمیر داخل فضای خالی دالان لاروی را پر کرده و کرم خراط را می کشد.

بعضی از باغداران با استفاده از سموم گازی دیگر لاروهای داخل دالان ها را از بین می برند. کنترل شیمیایی در سطح وسیع از طریق سمپاشی سرشاخه ها امکانپذیر است. در این صورت باید تاریخ ظهور حداکثر لاروهای سن اول را به کمک تله های نوری و غیره مشخص کرد و سپس با استفاده از سمومی مانند گوزاتیون ۲۰ درصد امولسیون به نسبت ۲ در هزار درختان آلوده را سمپاشی نمود.

وقتی لاورها در قسمت چوبی نشده سرشاخه ها فعالیت دارند استفاده از دیمیکرون ۴۰ درصد که یک حشره کش سیستمیک است به نسبت ۱۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب نتایج خوبی می دهد. بهترین نتیجه در مورد کنترل شیمیایی با لاروهای این آفت موقعی است که لاروها تازه از تخم خارج شده و هنوز به داخل شاخه ها نفوذ نکرده اند و حشره کش هایی از قبیل موینفوس، دیتیون و آزینفوس متیل در این مورد بهترین نتایج را نشان داده اند.

منبع : اطلس رنگی آفات درختان میوه (انتشارات دانشگاه ایلام)