مقدمه:
شوری خاک یکی از عواملی است که ممکن است کشاورزان را با مشکل مواجه کند، از این رو باید تمهیدات ویژهای در این خصوص اندیشیده شود.
گیاهان نسبت به شوری خاک حساسیتهای متفاوتی دارند، به طوری که برخی از این گیاهان میتوانند شوری را تحمل کنند که به آنها گیاهان متحمل شوری گفته میشود.
در مقابل برخی دیگر نسبت به شوری خاک حساس هستند که در دسته گیاهان حساس قرار دارند.
روشهای متفاوتی برای اصلاح خاک وجود دارد که با سرعت میتوان به نتیجه رسید.
از جمله آن میتوان به آبشویی اشاره کرد که در این روش میتوان از طریق مصرف آب اضافی، نمکهای محلول را از خاک شستوشو داد.
روش دیگری که در این خصوص وجود دارد مدیریت بهرهبرداری از خاکهای شور است.
در این روش باید دوره آبیاری را کوتاهتر در نظر بگیریم، به عبارت دیگر آبیاری زود به زود انجام شود تا غلظت املاح در خاک افزایش نیاید.
همچنین در خاکهای شور باید از کودهایی استفاده کنیم که اصطلاحاً ضریب شوری پائینتری داشته باشند، یعنی کود خاک را شورتر نکند. در ضمن استفاده از مواد آلی، استفاده از سیستم مناسب کشت و کار که اثرات شوری را کم کند و همین طور تغییر روش آبیاری میتواند در این خصوص مورد توجه باشد.
درجه بندی خاک های شور:
این گونه خاک های بایستی به عنوان خاک های شور از سایر خاک های بدون عارضه شوری در تهیه نقشه های خاکی مجزا گردد.
با در نظر گرفتن درجه شوری خاک ها را از نقطه نظر استعداد زراعی به درجات زیر تقسیم کرده اند :
درجه صفر: این گونه خاک های عاری از نمک بوده و هیچ گونه محدودیتی از نظر رشد گیاه ندارند .
درجه ۱ : نمک موجود در خاک در حدی است که در وضع رشد گیاهان حساس اثر گذاشته ولی در رشد گیاهان نمک دوست بی تأثیر است .
درجه ۲ : مقدار نمک خاک در حدی است که از رشد معمولی هر گونه گیاهان می کاهد
درجه ۳ : نمک خاک زیاد است و فقط عده محدودی از گیاهان در این گونه خاک ها مقاومت می کنند (گیاهان مقاوم به شوری (
معیار تشخیص درجات ذکر شده قابلیت هدایت الکتریکی (E.C) که تبعیت از مقدار درصد نمک موجود در خاک می کند می باشد.
تقسیم بندی خاک ها از لحاظ شوری و قلیایی:
خاک های شور :
در این گونه خاک ها نمک موجود در حدی است که رشد اغلب گیاهان به خطر می افتد و معمولا گیاهان حاصی قابلیت رشد در این خاک ها را دارند. مقدار هدایت الکتریکی EC خاک های شور از ۴ میلی موس بیشتر و درصد سدیم قابل تعویض آن (E.s.p) کمتر از ۱۵ درصد و PH آن نیز معمولاً از ۸/۵ کمتر می باشد. نمک موجود در این گونه خاک های از نوع نمک های خنثی از قبیل کلرید و سولفاتهای سدیم – کلسیم و منیزیم است .
خاک های قلیایی :
در این گونه خاکها سدیم قابل تعویض خیلی زیاد و برعکس نمک محلول آن کم می باشد. هدایت الکتریکی (E.c) خاک های قلیایی کمتر از ۴ میلی موس و سدیم قابل تعویض (E.S.p) آن بیشتر از ۱۵ درصد است. مقدار PH این خاکها بیشتر از ۸/۵ می تواند تا ۱۰ هم برسد .
خاک های شور و قلیایی :
در اراضی شور و قلیایی مقدار سدیم آزاد (سدیم محلول) و سدیم قابل تعویض زیاد می باشد. به همین مناسبت EC آنها بیشتر از ۴ میلی موس و ESP آنها نیز بالاتر از ۱۵ درصد است. مقدار PH در این خاک ها بالای ۸/۵ و چنانچه محتوی ژیپس باشد PH آن پایین تر از ۸/۲ خواهد بود.
اصلاح خاک های شور :
آنچه در اصلاح خاک های شوری مدنظر است و در اولویت قرار دارد خارج کردن املاح محلول زائد موجود در افق های سطحی خاک است. اصول اصلاحی این خاک ها مختصراً شامل برطرف کردن شوری خاک و برقراری تعادل میان رطوبت و املاح موجود در خاک است به صورتی که پس از آن گیاه قادر به رشد مناسب در خاک باشد.
برای احیاء خاک های شور و سدیمی از روش های مختلفی استفاده می شود این روش ها عبارتند از :
روش بیولوژیکی :
اساس این روش بر پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی در اثر تعریق شدید آب و جذب املاح به وسیله گیاهان است که طی آن خواص فیزیکی و سایر خواص خاک نیز بهبود می یابد .
روش مکانیکی :
شامل جمع آوری و انتقال املاح از سطح خاک است . اعمال این روش به تنهایی تأثیر چندانی در شوری زدایی خاک ندارد و لازم است که توأم به سایر روش ها به کار برده شود. این عمل باید در پایان دوره های خشکی که املاح در سطح خاک جمع شده اند انجام گیرد. در خاک های در دست اصلاح نیز باید قبل از تسطیح و آبشویی اقدام به این کار گردد .
روش فیزیکو شیمیایی و آبشویی خاک :
اصلاح خاک بدین طریق شامل تغییر و اصلاح خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، انحلال املاح اضفی آن و آبشویی محلول املاح از خاک است. ولی از آنجا که اختلاط املاح اضافی آن و آبشویی محلول از خاک است. ولی از آنجا که اختلاط املاح با خاک ترکیبی صرفاً مکانیکی ندارد، بیرون راندن همه املاح اضافی از خاک با مشکل مواجه می شود.
روش تبدیل نمک ها:
اضافه کردن ژیپس به خاک سبب تبدیل کربناتها و بیکربنات سدیم به سولفات میشود. برای این کار معمولا چندین تن در هکتار ژیپس لازم بوده T برای تسریع واکنشهای مربوط میبایست خاک به حالت مرطوب نگهداری شود و ژیپس با خاک مخلوط شود.
اضافه نمودن گوگرد نیز سبب اصلاح این خاک میشود. گوگرد پس از اکسیده شدن تبدیل به اسید سولفوریک شده ، این اسید نه تنها نمکهای کربنات را به سولفات تبدیل میکند، بلکه با کاهش PH از شدت قلیایی خاک میکاهد.
پینگ بک: نحوه کاهش شوری آب کشاورزی - میهن کشت